Ο Κοντράτιεφ,
αφού εξήντλησε τις στατιστικές του μελέτες για τον μεγάλο κύκλο, άρχισε να
εξετάζει τα εμπειρικά (πρακτικά, μη επιστημονικά) χαρακτηριστικά της ανόδου και
της πτώσης στις καπιταλιστικές χώρες.
Το κομμάτι αυτό της μελέτης του, το άρχισε με την ακόλουθη
δήλωση: "Από μια άλλη
σκοπιά, το ιστορικό υλικό το σχετικό με την ανάπτυξη της οικονομικής και της
κοινωνικής ζωής ως σύνολο επιβεβαιώνει την υπόθεση των μεγάλων κυμάτων. Μερικές
γενικές προτάσεις στις οποίες καταλήξαμε και οι οποίες σχετίζονται με την
ύπαρξη και τη σημασία των μεγάλων κυμάτων έχουν ως ακολούθως."
(1) Στην πραγματικότητα,
τα μεγάλα κύματα προέρχονται απ' την ίδια πολύπλοκη δυναμική διεργασία η οποία
είναι υπεύθυνη και για τους ενδιάμεσους κύκλους της καπιταλιστικής οικονομίας,
με τις κύριες τους φάσεις της ανόδου και της οικονομικής κρίσης. Οι ενδιάμεσοι
αυτοί κύκλοι, όμως, φέρουν μια ορισμένη σφραγίδα που προέρχεται απ' την ύπαρξη
των μεγάλων κυμάτων. Η ερευνά μας δείχνει ότι κατά τη διάρκεια της ανόδου των
μεγάλων κυμάτων τα χρόνια της ευημερίας (Σ.τ.Μ. ενν. των ενδιαμέσων κύκλων)
είναι πιο πολλά, ενώ κατά τη διάρκεια της πτώσης (παρακμής) των μεγάλων κυμάτων
υπερισχύουν οι χρονιές των οικονομικών κρίσεων.
(2) Κατά τη διάρκεια
της ύφεσης των μεγάλων κυμάτων, η γεωργία, κατά κανόνα, διέρχεται μια ιδιαίτερα
έντονη και μακρόχρονη οικονομική κρίση. Αυτό ήταν που συνέβει μετά τους
Ναπολεόντειους Πολέμους. Συνέβει ξανά απ' τις αρχές της δεκαετίας του 1870 κι
ύστερα, και το ίδιο μπορεί να παρατηρηθεί στα χρόνια τα μετά τον Πρώτο
Παγκόσμιο Πόλεμο.
(3) Κατά τη διάρκεια
της ύφεσης των μεγάλων κυμάτων, γίνεται ένας ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός
σημαντικών ανακαλύψεων και εφευρέσεων στην τεχνική της παραγωγής και στις
επικοινωνίες, οι οποίες, όμως, δεν εφαρμόζονται συνήθως σε μεγάλη κλίμακα παρά
μόνο αφού αρχίσει η άνοδος του επομένου μεγάλου κύματος.
(4) Στην αρχή της
ανοδικής πορείας ενός μεγάλου κύματος, η παραγωγή χρυσού αυξάνει κατά κανόνα,
και η παγκόσμια αγορά για εμπορεύματα γενικά μεγαλώνει.
(5) Κατά την περίοδο
της ανόδου των μεγάλων κυμάτων, δηλαδή κατά την περίοδο της μεγάλης εντάσεως
στην εξάπλωση των οικονομικών δυνάμεων είναι που συμβαίνουν κατά κανόνα οι πιο
καταστροφικοί και εκτεταμένοι πόλεμοι κι επαναστάσεις. -64-
Ο Κοντράτιεφ κατέληξε, θα πρέπει να τονιστεί ότι αποδίδουμε
εμπειρικό μόνον χαρακτήρα στις παραπάνω συσχετίσεις, και ότι σε καμία περίπτωση
δε θεωρούμε ότι περιέχουν την εξήγηση των μεγάλων κυμάτων."
Στις συζητήσεις του για τη φύση των μεγάλων κυμάτων, ο
Κοντράτιεφ τόνιζε τη σχέση του χρυσού με τον κύκλο. Καταλάβαινε ότι ο χρυσός
είναι ένα προϊόν κι έχει ένα κόστος παραγωγής. Όταν η οικονομία βρίσκεται στην
περίοδο της παρακμής, το κόστος παραγωγής είναι χαμηλό. Είναι φυσικό λοιπόν
τότε ν' αυξηθεί η παραγωγή χρυσού γιατί ο χρυσός θα έχει τη μεγαλύτερη
αγοραστική του δύναμη κατά την εποχή που είναι φθηνότερο να παραχθεί.
Λόγο της πολυπλοκότητας του χρυσού και της τιμολόγησης του
σε μια άστατη οικονομία, θα ξοδέυω ένα ολόκληρο κεφάλαιο συζητώντας τη σχέση
του χρυσού με τον κύκλο και ιδιαίτερα με την επερχόμενη παρακμή.
Συμφωνώ απόλυτα με τον Κοντράτιεφ ότι τα αίτια του μεγάλου
κύματος είναι έμφυτα μέσα στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς, θέλω να πιστεύω ότι
δεν πρόκειται για μια αδυναμία ή ένα σφάλμα μέσα στο σύστημα.
Το μεγάλο κύμα είναι μέρος της μοναδικής ομορφιάς και της
πρόκλησης του συστήματος και είναι ο τρόπος με τον οποίο το σύστημα της
ελεύθερης αγοράς αυτοκαθαρίζεται απ' τα συσσωρευμένα προβλήματα του.
Το συσσωρευμένο χρέος και το υπερβολικά κερδοσκοπικό πνεύμα
καθώς και η υπερπαραγωγή και ο πληθωρισμός πρέπει ν' απομακρυνθούν απ' το
σύστημα για να μπορέσει αυτό να κάνει ένα νέο ξεκίνημα. Η οικονομία καθαρίζεται
και εξαγνίζεται χάρη στο μεγάλο 'κύκλο.
Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι ο Κοντράτιεφ έγραφε τη
θεωρία αυτή το 1926 και σήμερα βρισκόμαστε στη δεκαετία του '80, στην εποχή των
μικροτσίπ και του νομισματικού ελέγχου. Είσαι σίγουρος ότι θα το δούμε το
δεύτερο μισό ή την κατάρρευση του τετάρτου κύκλου;"
Ο κύκλος για τον οποίο έγραψε ο Κοντράτιεφ και για τον οποίον και εγώ είμαι πεπεισμένος ότι υπάρχει
βρίσκεται υπεράνω των τεχνολογικών εφευρέσεων και του νομισματικού ελέγχου.
Όσο
μπορεί ένας μετεωρολόγος να ελέγξει την πορεία ενός τυφώνα,
άλλο τόσο μπορεί
και το Ομοσπονδιακό Απόθεμα, η Παγκόσμια Τράπεζα
ή οποιοσδήποτε άλλος να
ελέγξει την
αναπόφευκτη κατάρρευση και παρακμή που μας περιμένει.